TAALONDERWIJS

Ik ben mijn loopbaan begonnen als docent NT2. Tot ongeveer 1997 heb ik NT2-les gegeven aan anderstalige studenten, docenten, en andere volwassenen. Hoewel ik me in de loop der jaren steeds meer met wetenschap bezig hield, behield ik een levendige belangstelling voor het vreemde- en tweedetaalonderwijs. En daarover schreef ik soms ook iets. Hieronder heb ik enkele documenten geplaatst die voor docenten, docentenopleiders, toets-deskundigen, en leergangauteurs interessant zouden kunnen zijn.

Downloads

Een tweeledige benadering van taalbeheersing (2024) – download
Gangbaar is de opvatting dat er één enkele dimensie of schaal is waarop we verschillen in taalbeheersing (van een moedertaal of een vreemde taal) afbeelden: één trap van beheersingsniveaus. In dit artikel presenteer ik een theorie die deze opvatting nuanceert. Ik ga niet uit van één beheersingsschaal maar van twee terreinen, een kernterrein (het kunnen verstaan en produceren van alledaagse spreektaal) en een uitbreiding daarvan (het kunnen lezen en schrijven van de standaardtaal). Mijn tweeledige benadering van taal, taalgebruik, taalverwerving, en taalbeheersing kan ons met andere ogen doen kijken naar zowel het leren van de moedertaal als naar het leren van een vreemde/tweede taal en naar de rol die abstract denkvermogen daar al dan niet in speelt.

Hoe belangrijk is grammatica nu eigenlijk? (2023) – podcast
In deze podcast, in podcastserie over taalonderwijs van Peter Schoennaerts, stelt deze mij vragen die bij veel docenten leven.

De taalvaardigheidsniveaus van het ERK (2019) – download
Ik heb altijd een haat-liefdeverhouding gehad met het Europees Referentiekader (ERK) voor de moderne vreemde talen.
In dit artikel, geschreven voor een tijdschrift voor schoolleiders, schets ik kort de ontstaansgeschiedenis van het ERK en geef vervolgens uitdrukking aan mijn bewondering, fascinatie, maar ook aan mijn gevoelens van irritatie.
Scherp gesteld: Het ERK definieert niveaus die er in taalpsychologisch opzicht helemaal niet zijn.
Toch is en blijft het ERK een zeer bruikbaar instrument voor mensen die een vreemde taal nodig hebben, voor leerlingen, docenten, leermiddelenontwikkelaars, testbedrijven, schooldirecties, werkgevers en voor de overheid.

Honderd jaar theorie en onderzoek van tweedetaalverwerving. Afgedankte inzichten en nog onopgeloste raadsels (2018) – download
In dit artikel beschrijf ik kort drie periodes in de studie van het verwerven en het leren van taal – moedertaal zowel als vreemde- of tweede taal. Over de huidige periode ben ik in dit artikel pessimistischer dan ik nu (2025) ben. Ik eindig met aanbevelingen voor het taalonderwijs. Daar sta ik nu nog steeds achter.

Hoe groot is het verschil tussen B1 en B2? (2012) – download
Dit artikel is een ‘bijproduct’ van een door NWO gefinancierd onderzoek, uitgevoerd door Nivja de Jong, Margarita Steinel, Arjen Florijn, Rob Schoonen en mijzelf. Aan het onderzoek namen 208 volwassen NT2-leerders mee. We konden 80 en 30 deelnemers op grond van hun spreekvaardigheid als respectievelijk B1ers en B2ers aanwijzen. We onderzochten vervolgens de prestaties van deze B1ers en de B2ers op een schriftelijke woordenschattoets en een schriftelijke grammaticatoets.

Woorden leren: een kwestie van aandacht en herhaling (2012) – download
In dit artikel, dat verscheen in Levende Talen Magazine, beschrijf ik wat de leermiddelenontwikkelaar en de docent kunnen doen om ervoor te zorgen dat nieuw geleerde woorden niet gauw vergeten worden.

Vreemde talen leren over 50 jaar (2009) – download
Dit artikel schreef ik in 2009, ter gelegenheid van het afscheid van Gerard Westhoff, hoogleraar didactiek van de moderne talen, in het bijzonder de taalvaardigheid, aan de Universiteit Utrecht. Ik schets wat er over 50 jaar niet veranderd zal zijn. Bijvoorbeeld: “In ieder geval zullen taalleerders over 50 jaar nog niet via internet verbinding zoeken met een meestercomputer, een helm met elektroden opzetten, en de verbuiging van de Franse sterke werkwoorden, de 500 meest frequente Duitse naamwoorden met hun buigingsvormen en geslacht, of de uitspraak van de stemloze en stemhebbende th in het Engels “downloaden” naar hun eigen brein.” (p. 3). Ik geef een negatief en positief scenario voor wat er wel zal kunnen veranderen. Inmiddels (2025) zijn al 16 van de in de titel genoemde 50 jaar voorbij. Verbazingwekkend, maar ik geneer me nog niet voor de inhoud. 

Oefenen in woord-voor-woord verstaan als vorm van impliciet leren (2004) – download
In dit artikel zet ik in detail uiteen wat ik bedoel met de term woord-voor-woord verstaan en hoe leergangauteurs en docenten hieraan gestalte kunnen geven. In de laatste alinea zeg ik: “(e)en leerplan voor het onderwijzen en leren van een vreemde taal dient te bestaan uit zowel een kennistraject gericht op de verwerving van expliciete kennis, als een vaardigheidtraject gericht op de verwerving van impliciete, automatisch beschikbare kennis. Impliciete kennis wordt verworven door veel, héél veel, luisteren en lezen. Je kunt en mag er niet genoeg van krijgen”.

Nederlandstalige publicaties

Artikelen

Hulstijn, J. (2024). Een tweeledige benadering van taalbeheersing. Levende Talen Tijdschrift, 25/4, 26-33.

Hulstijn, J. (2024). Vaardigheid mét kennis. Levende Talen Magazine, 2024/5, p. 54.

Hulstijn, J. (2019). Taalniveaus. Van Twaalf tot Achttien: Vakblad voor voortgezet onderwijs. 29, februari 2019, 12-15.

Hulstijn, J. (2018). Honderd jaar theorie en onderzoek van tweedetaalverwerving: 
Afgedankte inzichten en nog onopgeloste raadsels. Internationale Neerlandistiek. 56 (3), 189-202.

Van Steensel, R., De Milliano, I., Trapman, M., Van Gelderen, A., Hulstijn, J., Oostdam, R., Van Schooten, E., & Sleegers, P. (2015). De rol van technisch lezen, woordenschat en metacognitie bij het begrijpend lezen van een- en meertalige leerlingen in het vmbo. Orthopedagogiek: Onderzoek en praktijk, 54 (2), 74-88.

Hulstijn, J. (2012). Woorden leren: Een kwestie van aandacht en herhaling. Levende Talen Magazine, 99 (7), november 2012, 26-29.

Trapman, M., Van Steensel, R., Van Schooten, E., Van Gelderen, A., & Hulstijn, J. (2012). Een longitudinale studie naar de rol van linguïstische kennis, vloeiendheid en metacognitieve kennis in schrijfvaardigheid van leerlingen in het vmbo. In N. de Jong, K. Juffermans, M. Keijzer, & L. Rasier (Eds.), Papers of the Anéla 2012 Applied Linguistics Conference (pp. 66-74). Delft: Eburon.

Hulstijn, J.H. (2012). Raadsels van tweedetaalverwerving. Dutch Journal of Applied Linguistics, 1, 153-162.

Hulstijn, J. H., De Jong, N.H., Steinel, M.P., Florijn, A., & Schoonen, R. (2012). Hoe groot is het verschil tussen B1 en B2? Verschillen in kennis van woordenschat en grammatica tussen NT2-leerders op B1- B2-niveau van spreekvaardigheid. Internationale Neerlandistiek, 50, 201-217.

Hulstijn, J.H. (2009). De kern van taalvaardigheid. In: A. Backus, M. Keijzer, I. Vedder, & B. Weltens (red.). Artikelen van de zesde Anéla-conferentie (pp. 163-172). Delft: Eburon. 

Hulstijn, J. (2009). Van audio-linguale methode tot Europees Referentiekader. In Kijk op leermiddelen: lezingen gehouden op 27 november 2009 tijdens het afscheidssymposium voor Marijke Huizinga (pp. 1-9). Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam, Afdeling Nederlands als tweede taal. 

Trapman, M., Van Gelderen, A., Hulstijn, J., & Van Steensel, R. (2009). De relatie tussen talige en cognitieve vaardigheden en de leesvaardigheid van risicoleerlingen in het vmbo. In: A. Backus, M. Keijzer, I. Vedder, & B. Weltens (red.). Artikelen van de zesde Anéla-conferentie (pp. 369-378). Delft: Eburon.

Hulstijn, J.H. (2009). Vreemde talen leren over vijftig jaar. In R. de Graaff & D. Tuin (red.), De toekomst van het talenonderwijs: Nodig? Anders? Beter? Uitgave ter gelegenheid van het expireren van het Nationaal Bureau Moderne Vreemde Talen (NaB-MVT) en het emeritaat van Prof. dr. G(erard). J. Westhoff, op 5 februari 2009 (pp. 95-102). IVLOS, Universiteit Utrecht & NaB-MVT, Enschede. 

Hulstijn, J.H. (2005). Impliciete en expliciete taalverwerving. In J.E. Grezel (red.), Gloria Bondi. Liber amicorum voor Bondi Sciarone (89-94). Amsterdam: Boom. 

Hulstijn, J.H. (2004). Oefenen in woord-voor-woord verstaan als vorm van impliciet leren. In B. Bossers (red.), Vakwerk! Achtergronden van de NT2-lespraktijk (pp. 43-50). Amsterdam: Beroepsvereniging NT2. [Herdrukt in B. Bossers (red.), Klassiek vakwerk. Achtergronden van het NT2-onderwijs. De beste artikelen uit 5 jaar Vakwerk. Amsterdam: uitgeverij Boom, 2008, p. 63-72.] 

Hulstijn, J.H. (2003). Vacature Appel. In F. Kuiken (red.), Appel heeft het gedaan (pp. 172-178). Amsterdam: Uitgeverij Bakker.

Hulstijn, J. (2002). De verwerving van automatisch beschikbare kennis van een vreemde taal: Een empirische benadering. In J. Binon, P. Desmet, J. Elen, P. Mertens, & L. Sercu (red.) Tableaux vivants: Opstellen over taal-en-onderwijs aangeboden aan Mark Debrock (pp., 365-379). Leuven: Universitaire Pers Leuven.

Hulstijn, J.H. (2000). Grammaticaverwerving door training van verstavaardigheid. Gramma/TTT, 8, p. 41-52.

Hulstijn, J.H. (1999). Vaardigheid zonder kennis? De rol van grammaticakennis en automatisering in de verwerving van een tweede taal. Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar in de Tweede-taalverwerving aan de Universiteit van Amsterdam op 5 november 1999. Amsterdam: Vossiuspers AUP.

Liemberg, E., & Hulstijn, J. (1997). Het referentiekader NT2: Over taalbeheersingsniveaus en eindtermen in het NT2-onderwijs. LES, 86, 16-19.

Hulstijn, J.H. (1996). Achtergronden (pp. 11-36), Grammatica (pp. 195-214), Toetsing (pp. 237-257), Leergangbeoordeling (pp. 259-263). In Hulstijn, J.H., Stumpel, R., Bossers, B., & Van Veen, C. (red.), Nederlands als tweede taal in de volwasseneneducatie: Handboek voor docenten. Amsterdam: Meulenhoff Educatief, 1996. 

Hulstijn, J.H. & Liemberg, E. (1996). Anders en meer: NT2-niveaus in NT2-kwalificaties. LES, 81, 18-23.

Bossers, B., Neuvel, J., Hulstijn, J., & Schoonen, R. (1993). Metacognitie en de relatie tussen lezen in de moedertaal en lezen in een vreemde taal. Levende Talen, 485, 611-614. 

Neuvel, J.,Bossers, B., Schoonen, R., & Hulstijn, J. (1993). Hoe belangrijk is bewuste kennis van leestaken voor leesvaardigheid? Levende Talen, 485, 603-610.

Hulstijn, J.H. (1993). Nieuwe perspectieven voor onderzoek naar het effect van grammatica-onderwijs op de verwerving van een vreemde taal. Toegepaste Taalwetenschap in Artikelen, 46/47, 114-130.

Hazenberg, S. & Hulstijn, J.H. (1992). Woorden op zicht: Woordselectie ten behoeve van het NT2-onderwijs. Levende Talen, 467, 2-7. 

Hulstijn, J.H. (1992). Onbekende woorden wel of niet opzoeken? Onderzoek naar de invloed van belang en afleidbaarheid van pseudowoorden in een vreemdtalige tekst. GRAMMA/TTT – Tijdschrift voor Taalwetenschap, 1, 151-161.

Hulstijn, J.H. (1992). De ideale taalleerder. Handelingen Elfde Colloquium Neerlandicum (p. 51-66). Den Haag: Internationale Vereniging voor Neerlandistiek.

Hulstijn, J.H. (1991). Welke woorden moet een anderstalige kennen? En Hoeveel? LES, 54, 10-14.

Hout, R. van, Hulstijn, J.H. & Meijers, G. (1990). Individuele verschillen in het leren van talen: Ontwikkelingen in theorievorming en onderzoek. Toegepaste Taalwetenschap in Artikelen, 37, 5-14.

Hulstijn, J.H. (1990). Toegepaste taalwetenschap en onderwijs Nederlands als tweede taal in de volwasseneneducatie: Spanning tussen theorie en praktijk. LES, 47, 3-9.

Hulstijn, J.H. (1989). Het afleiden van de betekenis van vreemdtalige woorden uit de context: Experimenteel onderzoek naar het effect van vier vormen van steun. Toegepaste Taalwetenschap in Artikelen, 34, 13-25.

Hulstijn, J.H. & Vedder, I. (1989). Ordeningscriteria voor leesteksten in het tweede-taalonderwijs. Levende Talen, 442, 386-390.

Hulstijn, J.H. (1988). Verwervingsvolgorde van grammatische structuren: Een kritische bespreking van de theorie van Pienemann. Toegepaste Taalwetenschap in Artikelen, 30, 7-20.

Hulstijn, J.H. (1987). Impliciete en incidentele verwerving van woordvormen en grammaticaregels in een tweede taal. In G. Extra, R. van Hout & A. Vallen (ed.), Ethnische minderheden in Nederland: Taalverwerving, taalonderwijs en taalbeleid (pp.1-39-154). Dordrecht: Foris.

Stip, P. & Hulstijn, J.H. (1986). Hoe geef je het goede voorbeeld? Woordenschatuitbreiding met behulp van voorbeeldzinnen. Toegepaste Taalwetenschap in Artikelen, 25, 118-128.

Hulstijn, J.H. (1986). Grammatica. Handelingen Negende Colloquium Neerlandicum (pp.137-142). Den Haag: Internationale Vereniging voor Neerlandistiek.

Hulstijn, J.H. (1985). Kan een vreemde taal “impliciet” geleerd worden? Neerlandica extra Muros, 44, 19-25.

Hulstijn, J.H. (1985). Fasering in het taalaanbod Nederlands als tweede taal: Een cognitieve benadering. Handelingen van het Acht en Dertigste Nederlandse Filologencongres, gehouden te Nijmegen, 16-17 april 1984 (pp.285-293). Amsterdam: APA-Holland Universiteits Pers.

Hulstijn, J.H. (1984). Vaardigheden in moedertaal en tweede taal: Cummins’ theorie van wederzijdse afhankelijkheid. Levende Talen, 388, 18-23.

Hulstijn, J.H. (1983). Componenten van tweede-taalbeheersing. Toegepaste Taalwetenschap in Artikelen, 17, 82-111.

Hulstijn, J.H. (1981). Discursieve kenmerken van Foreigner Talk en Teacher Talk. Levende Talen, 360, 221-235.

Janssen-van Dieten, A.-M. & Hulstijn, J.H. (1981). Als het taalaanbod maar begrijpelijk is: Stephen Krashens ideeën over T2-verwerven en T2-leren. Levende Talen, 358, 47-54.

Hulstijn, J.H. (1981). Onderwijs in de Nederlandse taal aan buitenlandse studenten. In E. Ibsch, J. Noordergraaf & P. van Reenen (red.), Letterwerk: Bijdragen van de Faculteit der Letteren ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de Vrije Universiteit Amsterdam (pp.25-36). Amsterdam: VU-uitgeverij.

Hulstijn, J.H. (1979). Variabiliteit in tussentaal. Toegepaste Taalwetenschap in Artikelen, 7, 141-155.

Hulstijn, J.H. (1978). Methodologische en praktische moeilijkheden bij het onderzoek naar de verwerving van het Nederlands door volwassen buitenlanders. Toegepaste Taalwetenschap in Artikelen, 4, 88-109. Gericht op de verwerving van impliciete, automatisch beschikbare kennis. Impliciete kennis wordt verworven door veel, héél veel, luisteren en lezen. Je kunt en mag er niet genoeg van krijgen”. 

Rapporten

Hulstijn, J. (1997). Woordjes leren met de WIJS-muis: Onderzoek naar de implementatiemogelijkheden van het multimediale programma Woordenschat bij de NT2-leergang IJsbreker. Den Bosch: Centrum voor Innovatie van Opleidingen.

Liemberg, E., & Hulstijn, H. (1996). Referentiekader NT2. Amersfoort: Programma-eenheid Rendementsverbetering Volwasseneneducatie.

Hulstijn, J.H. (1991). Bijdragen aan: Certificaten Nederlands als Tweede Taal: Startbewijzen voor Onderwijs en Arbeidsmarkt. Eindrapport van de Adviescommissie Invoering Certificaten Nederlands als Tweede Taal. Zoetermeer: Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen.

Van Egmond-van Helten, H.M., Hulstijn, J.H. & Janssen-van Dieten, A.-M. (1978). Onderzoek en onderwijs van het Nederlands als tweede taal in Nederland. Wageningen: Nederlandse Vereniging voor Toegepaste Taalwetenschap.

Leermateriaal NT2

Hulstijn, J.H. & Schellart-Huizinga, M.W.M. (1978). Oefenmateriaal behorend bij Levend Nederlands. Amsterdam: VU-uitgeverij.

Hulstijn, J.H. & Schellart-Huizinga, M.W.M. (1978). Makkelijk Praten: Nederlandse spreektaal voor buitenlanders. Amsterdam: Meulenhoff Educatief [boek en audio-cassette].

Hulstijn, J.H. & Hannay, M. (1981). An English self-study supplement to Levend Nederlands. Amsterdam: VU-uitgeverij.

Scroll to Top